مازاد کارخانجات روغن کشی را که عبارت از باقیمانده جامد دانه های روغنی است ، اصطلاحاً کنجاله می نامند که غالباً به مصرف خوراک دام رسانیده می شوند.
استخراج روغن و تهیّه کنجاله از دانه های روغنی به روش های زیر انجام می پذیرند روش استخراج صنعتی از دانه های روغنی(oil seed) به چهار نوع می باشند:
الف – روش فشار غیر مداوم :
این روش شامل دو مرحله فشرده سازی پی در پی است که توسط دستگاه هیدرولیک انجام می گیرد چنانکنه ها از ۸۰-۶۰ درجه سانتیگراد تجاوز نمی کند و مدت زمان فشرده سازی ۶۰-۴۰ دقیقه است . در این روش که به “روش سرد” موسوم است ، دانه ها پخته نمی شوند و روغن کشی به صورت کامل صورت نمی پذیرد لذا کنجاله حاصله حاوی ۱۲-۶ درصد روغن باقیمانده خواهند بود
ب – روش فشار مداوم یا اکسپلر (expellere) :
که طی آن دانه ها ضمن تحت فشار قرار گرفتن در دستگاه مخصوص تا ۱۲۰-۹۰ درجه سانتیگراد حرارت می بینند و بخوبی پخته می گردند . روغن دانه ها بمیزان نسبتاً مناسب تری استخراج می شوند و کنجاله حاصله که بخوبی برشته شده است ، حاوی حدود ۴ درصد روغن است که اصطلاحاً کنجاله چرب خوانده می شود . مدت ایجاد فشار بر دانه ها در این روش که به “روش گرم” موسوم است ، از ۳ دقیقه تجاوز نمی نماید
ج – روش استخراج مداوم یا اکستراسیون (extraction) :
استخراج روغن در این روش توسط حلال های آلی نظیر “سولفور دو کربن” ، “بَنزن” و “اتر” در حرارت متوسط صورت می گیرد ولی متعاقباً ترکیب حلال و روغن حاصله را به مدت یکساعت با حرارت بیش از ۱۰۰ درجه سانتیگراد مواجه می سازند
د – روش استخراج غیر مداوم :
در این روش از حرارت کمتر از ۷۵ درجه سانتیگراد استفاده می گردد لذا دانه ها برشته نمی شوند و کنجاله حاصله کاملاً سفید خواهد بود و ارزش پروتئین موجود در آن بخوبی حفظ می گردد . بطور کلی کنجاله هایی که بروش های استخراجی تهیّه می گردند ، کمتر از 0/5 درصد روغن دارند و “کنجاله غیر چرب” نامیده می شوند . امروزه کنجاله هایی که بروش فشاری و بصورت ناقص حاصل می گردند ، در پایان مسیر فرآیند مجدداً تحت تأثیر حلال های شیمیایی برای تخلیه کامل روغن از آنها قرار می گیرند.
حلال هگزان بر سلامتی افرادی که در معرض آن قرار می‌گیرند تاثیرات سوء دارد. تنفس مقادیر زیاد این ماده باعث بی حسی دست‌ها و پاها در اثر تضعیف ماهیچه‌ها در دست و پا می‌گردد. همچنین اگر افراد به طور پیوسته به مدت ۶ ماه تا یکسال در معرض هگزان قرار گیرند دست‌ها و پاهای آنها فلج می‌گردد.
نتایج حاصل از مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که حیواناتی که در معرض سطوح بالایی از هگزان در هوا قرار گرفته‌اند نشانه‌هایی از تخریب اعصاب آنها مشاهده شده است. همچنین مطالعات دیگر نشان‌دهنده آن است که مقادیر زیاد هگزان باعث صدمه به سلول‌های تشکیل دهنده اسپرم می‌گردد. اگر افراد در معرض مقادیر زیادی از هگزان قرار گیرند این ماده در اوره (ادرار) این افراد قابل مشاهده می‌باشد. پزشک مخصوص افراد می‌تواند نمونه‌هایی از اوره آنها را به یک آزمایشگاه ویژه بفرستد که این تست می‌تواند فقط مقادیری از هگزان را که فرد در معرض آنها قرار گرفته است در طی ۲ یا ۳ روز آزمایش مشخص کند.
هگزان یک ترکیب شیمیایی است که از نفت خام به دست می‌آید. این ماده در حالت خالص مایعی بی رنگ با بویی نامطبوع می‌باشد که بسیار قابل اشتعال بوده و بخارات آن قابل انفجار است.
هگزان خالص در آزمایشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. هگزان بیشتر در صنایع با ترکیبات شیمیایی مشابه خود که حلال‌های آلی می‌باشند مورد استفاده قرار گرفته و استفاده اصلی آن به عنوان حلال برای استخراج روغن گیاهی از دانه‌هایی شبیه سویا است.
این حلال‌ها همچنین به عنوان عامل‌های پاک کننده در صنایع چاپ، منسوجات، آرایشی و تزیینی مورد استفاده می‌باشد.
هگزان چگونه وارد محیط زیست می‌گردد؟
- هگزان به وسیله کارخانجاتی که مصرف کننده آن هستند وارد محیط زیست می‌گردد.
- با شکستن ظروفی که دارای هگزان هستند این ماده به آسانی تبخیر و وارد محیط زیست می‌گردد.
- هگزان به مقدار کمی در آب حل می‌شود.
- بیشتر هگزانی که در آب حل می‌گردد به سطح آب آمده، تبخیر گشته و وارد محیط زیست می‌گردد.
- در صورتی که هگزان بر روی زمین بریزد قبل از آنکه به خاک نفوذ کند تبخیر گشته و وارد محیط زیست می‌گردد.
